Lagers voor zakmessen: alle washers en kogellagers op een rijtje

Om een zakmes goed te kunnen laten openen en sluiten moet er tussen het lemmet en de greepschalen een lager aanwezig zijn. Dat kan een plat ringetje zijn, een zogenoemde washer, maar dat kunnen ook kogellagers zijn. Binnen die twee opties zijn er ook weer verschillende materialen mogelijk, ieder met hun eigen voor- en nadelen. Wij hebben ze voor je op een rijtje gezet.

Washers voor zakmessen

Een washer is een plat ringetje rond de scharnierschroef. Over het algemeen geldt: hoe groter de washer, hoe stabieler het lemmet gelagerd wordt. Weet je dat je een mes zeer intensief gebruikt voor zwaardere snijtaken? Dan doe je er goed aan voor een mes met grotere washers te gaan. In de categorie washers zijn er twee materialen die vaak voorkomen: fosforbrons en Teflon®.

Fosforbronzen washers

De meest voorkomende optie is fosforbrons. Deze koperkleurige washers staan bekend als de allersterkste optie voor een zakmes. Het materiaal zelf is een legering van koper met daarin fosfor en tin. Het is redelijk taai en door de toevoeging van het fosfor oxideert het niet zoals puur koper dat doet.

Fosforbrons heeft een lage wrijvingscoëfficiënt waardoor het perfect is om een zakmes lekker soepel te laten openen en sluiten. Ook zijn washers minder geneigd last te hebben van veel vuil dan kogellagers. Wel moet je fosforbrons altijd gesmeerd houden. Droog loopt het voor geen meter en kan het sneller slijten. Een klein offer, gezien de voordelen die fosforbronzen washers bieden.

Teflon® washers

Het door DuPont gemaakte teflon is een bijzonder materiaal. Je kent het wellicht uit de koekenpannen, maar oorspronkelijk is het ontwikkeld voor gebruik door NASA in de Space Shuttle. Als antiaanbaklaag in pannen weet je al dat het goed glijdt. Perfect om de wrijving tussen een lemmet en een handgreep op te lossen dus. Een groot voordeel van teflon is dat het zelfs ‘droog’ zonder vet of olie nog soepel loopt. Een zakmes met teflon washers kun je daarom gewoon onder de hete kraan afspoelen om hem schoon te krijgen. Uiteraard loopt het met wat smering nog mooier, maar het geeft aan dat teflon zijn eigen kwaliteiten heeft.

Uiteraard kleven er zelfs aan dit antikleefmateriaal ook nadelen. Zo laat teflon zich een klein beetje indrukken wanneer er veel zijwaartse kracht op het lemmet wordt uitgeoefend. Niets om problemen op te leveren, maar het is een verschil met fosforbrons.

Kogellagers voor zakmessen

Door de opkomst van flipper-zakmessen de laatste jaren kom je nu steeds vaker kogellagers tegen. Vroeger alleen op zeer prijzige messen, tegenwoordig ook op modellen die wat vriendelijker zijn geprijsd. Doordat de kogeltjes meerollen tussen het lemmet en het frame lopen messen op kogellagers vaak enorm soepel.

Wel hebben kogellagers een paar nadelen. Zo zijn ze gevoeliger voor vuil. Een klein beetje rommel uit je broekzak kan soms al zorgen dat het mes beduidend minder lekker loopt. Regelmatig doorblazen met perslucht is dan ook aan te bevelen. Ook lopen kogellagers droog niet echt mooi. Vet of olie zijn dus altijd nodig. Hierbij is het handig te weten dat ieder mes anders is, en dat het ene mes mooier loopt met vet en het ander met olie.

Ook zijn er mensen die beargumenteren dat het contactoppervlak tussen de kogellagers en zowel het lemmet als het frame vrij klein is. Hierdoor zou er veel druk op een klein contactoppervlak worden uitgeoefend. Ongeveer zoals een naaldhak relatief meer druk op één plek uitoefent dan een vlakke schoen. Hierdoor zou vooral het frame van het zakmes relatief sneller slijten. Gelukkig houden fabrikanten daar rekening mee door vaak stalen washers tussen het frame en de kogellagers te plaatsen. Al denken wij nog dat dit een verschil is dat over de gehele levensduur van het zakmes te verwaarlozen is.

Stalen kogellagers vs keramische kogellagers

De standaard in de markt is die van stalen kogellagers. Toch zien we de laatste tijd steeds meer keramische kogellagers langskomen. Dat roept de vraag op: waarom?

Er zijn een aantal punten, maar eigenlijk zijn alle argumenten terug te leiden tot één gegeven: keramiek is harder dan staal. Die hardere lagertjes zorgen voor een nog soepelere loop dan de stalen kogellagers. Bovendien wordt over het algemeen aangenomen dat de keramische kogeltjes ook minder snel slijten dan de stalen kogeltjes. Daarvan kun je veel vinden, maar wij nemen aan dat dit een verschil is dat je op zijn vroegst na zeer veel jaren intensief gebruik merkt.

Ook speelt roest een kleine rol. Staal, zelfs roestvast staal, kan op termijn roesten. Nu worden kogellagers over het algemeen gewoon vet gehouden waardoor het risico op roest al sterk vermindert. Maar in maritieme omstandigheden kun je dan nog op termijn wel last krijgen van wat vlekken of roest. Dat is waarin keramische kogellagers ook uitblinken: die roesten niet.

Wel zijn keramische kogellagers vaak een stukje duurder dan stalen kogellagers. Dat zie je ook meteen terug in de verkoopprijs van het betreffende mes. Je kunt je dan afvragen of het echt zoveel meerwaarde heeft boven de oude vertrouwde stalen kogeltjes.

Uitzonderingen en andere materialen

Zoals we de verschillende lageropties hierboven uiteen gezet hebben zijn we uitgegaan van de meest voorkomende gevallen. Uiteraard zijn er altijd uitzonderingen te bedenken. Er zijn immers honderden zakmesmakers en de techniek staat allesbehalve stil. Ook zijn er messen die helemaal geen losse washers of kogellagers hebben, maar waar in de greepschalen voorzien is in de gewenste lagering. Zo had de inmiddels niet meer verkrijgbare Spyderco Pingo uitstulpingen aan de binnenzijde van de FRN handgreep die zorgen voor de gewenste soepele loop.

Conclusie: welk soort lagers moet ik nu kiezen?

Dat ieder soort washer of kogellager zijn eigen voor- en nadelen heeft is duidelijk. Aan de hand hiervan kun je zelf kiezen welk type voor jouw gebruik het beste is. Kom je veel vuil tegen tijdens je werkzaamheden? Dan kun je het beste voor washers gaan. Is de soepele loop van het mes voor jou extreem belangrijk? Kies dan voor kogellagers. En aan het eind van de dag blijft het jouw keuze en is er voor ieder van deze opties een plek op de markt.